Historia guzika to opowieść o modzie i innowacji. Najstarsze znalezione guziki pochodzą z doliny Indusu (obecnie Pakistan), a w starożytnym Rzymie częściej używano ich jako ozdoby niż elementy łączące szaty. Pierwsze w historii funkcjonalne guziki wraz z dziurkami do zapinania ubrań pojawiły się dopiero w Niemczech w XIII wieku. Szybko stały się modne wraz z pojawieniem się w Europie dobrze dopasowanej odzieży. Od tego czasu guziki zyskały na popularności, nie tylko jako sposób zapinania odzieży, ale także jako ważny element mody. Oto krótka historia guzika.
Najstarsze ozdobne guziki
Historia guzika wskazuje, że na początku nie służył do zapinania ubrań lecz jako ozdoba. To była po prostu taka mała błyskotka, którą nosiło się na ubraniach. Najstarsze guziki ze starożytnego świata znaleziono w osadzie Mohendżo-Daro w dolinie Indusu, na terenach dzisiejszego Pakistanu. Szacuje się, że mogą liczyć około 5000 lat. Były wykonane z muszli i noszone w celu podkreślenia statusu i bogactwa.
Podobnie jak dzisiejsze guziki, miały w sobie maleńkie dziurki, przez które przechodziła nić. Jednak w przeciwieństwie do współczesnych guzików, nie były mocowane na ubrania w prostych liniach, ale układano z nich złożone wzory geometryczne.
Chińskie guziki z tkaniny
W wykopaliskach z epoki brązu na terenie Chin znaleziono przedmioty podobne do tych odkrytych w dolinie Indusu. Najstarszy znaleziony w Chinach guzik pochodzi z około 1000 roku p.n.e. z czasów dynastii Zhou i jest to guzik z pętelką, przy czym zarówno guzik, jak i pętelka są wykonane z tkaniny.
Takie guziki nadal używane są w nowoczesnych chińskich ubraniach, takich jak Qipao lub Cheongsam, czyli dopasowana sukienka dla kobiet.
Guziki w starożytnym Rzymie
Wraz z broszkami, sprzączkami i prostymi szpilkami guziki były używane w starożytnym Rzymie jako ozdobne zapięcia powiewnych ubrań. Rzymskie szaty (zwykle wykonane ze znacznej ilości materiału, większej niż np. Twoja ulubiona zasłona) wymagały mocnych guzików wytworzonych z mocnych materiałów, takich jak drewno, róg i brąz. Najczęściej rzymskie guziki używane były jako ozdobne dopełnienie stroju, a nie element wiążący materiał.
Mykeńczycy z czasów rzymskich, jako alternatywę dla guzików, wynaleźli fibulę, zaskakująco nowoczesną prekursorkę naszej agrafki. Ten wynalazek zaginął wraz z nimi, dopóki nie pojawił się ponownie w połowie XIX wieku w Ameryce (zobacz, co jeszcze, podobnie jak agrafkę, wynaleziono przez przypadek).
Guziki w średniowieczu
Guziki dotarły do Europy przez Morze Śródziemne w trakcie wielkich wymian międzykulturowych, zapoczątkowanych przez rozpoczęte pod koniec XI wieku krucjaty. W średniowiecznej Europie ubrania były sznurowane lub zapinane za pomocą broszek, klamer i ostrzy, aż do wynalezienia dziurek na guziki. Pierwsze systemy zapinania składające się z guzików i dziurek w ubraniach opracowano w XIII wieku na terenie Niemiec.
W Europie obcisłe ubrania stawały się coraz bardziej modne wśród szlachty i członków rodzin królewskich, a guziki były używane, aby odzież lepiej przylegała do ciała. Umożliwiło to tworzenie naprawdę dopasowanych ubrań, które były szczególnie przydatne w chłodniejszym klimacie. Guziki z tamtego okresu miały z tyłu trzonek z otworem do szycia, pozostawiając powierzchnię guzika wolną dla szerokiej gamy opcji dekoracyjnych. Guziki były tak cenne, że kiedy tkaniny się zużywały lub zmieniała się moda, przenoszono je z jednej sukienki na drugą.
Pierwszy cech wytwórców guzików
Pierwszy cech wytwórców guzików powstał we Francji w 1250 roku. Cechy te regulowały produkcję guzików, a także uchwalały prawa dotyczące ich używania. Choć średniowieczne guziki były już funkcjonalne, nadal postrzegano je jako symbol dobrobytu i prestiżu. Tylko osoby z klas wyższych mogły mieć ozdobne guziki w dużych ilościach, podczas gdy biednym nie wolno było nosić takich modnych dodatków.
Tendencje te utrzymywały się do XVIII wieku, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Bogaci i członkowie rodziny królewskiej nosili guziki wykonane z kości słoniowej lub metali szlachetnych z inkrustowanymi klejnotami. Na przykład król Ludwik XIV miał płaszcz z wszytymi 123 guzikami, nie licząc mnóstwa diamentów dodanych do tkaniny. Mniej zamożni nosili guziki wykonane z praktycznego drewna, kości, a nawet laku, czasem owinięte tkaniną.
Zwiększona funkcjonalność guzików pozwoliła im także na zmianę stylu ubioru. Bogaci mogli nosić ubrania o węższym kroju, aby podkreślić różne części ciała, takie jak klatka piersiowa w przypadku kobiet i ramiona u mężczyzn.
 |
"Libro de los Juegos" ("Księga gier"), sporządzona w Toledo około 1283 roku, zawiera wśród wielu ilustracji grupę Europejczyków grających w grę, która przekształciła się w warcaby: alquerque. Gracze ubrani są w zapinane na guziki szaty. Alfonso X of Castile, Public domain, via Wikimedia Commons |
Pojawienie się guzika jako zapięcia widoczne jest również w malarstwie europejskim: od późnego średniowiecza suknie na obrazach ściśle przylegają do kobiet, eksponując kształt ciała i rękawy, które można było rozpiąć.
Guziki na prawej i lewej stronie koszuli
Ozdobne guziki wśród bogatych wymagały pewnej pomocy przy zapinaniu. Mniej więcej w okresie renesansu guziki migrowały na różne strony koszuli męskiej i kobiecej. Mężczyźni zwykle sami zakładali koszule, więc dla ich wygody guziki były skierowane w prawo. Kobiety nosiły guziki po lewej stronie, aby ułatwić pokojówkom manewrowanie guzikami.
Guziki w XVIII i XIX wieku
W XVIII wieku guziki jako praktyczne zapięcie stały się powszechne w Europie i obu Amerykach, szczególnie wśród osób, których było stać na precyzyjne guziki krawieckie. Luksusowe metale i kość słoniowa w dużej mierze zastąpiły tkaniny, chociaż popularne były haftowane guziki we wzory uzupełniające poszczególne części garderoby. Cyna, znany metal tamtych czasów, była używana do produkcji formowanych lub wytłaczanych guzików, ale bogaci nimi gardzili. Odlewane mosiężne guziki z ozdobnymi i wyróżniającymi się wzorami, również stały się popularne zarówno w strojach wojskowych, jak i cywilnych.
Wraz ze wzrostem ceny kości słoniowej w XIX wieku producenci guzików zaczęli wytwarzać je z pewnego rodzaju orzecha z palmy z Ameryki Południowej, nazywanego „roślinną kością słoniową” lub „corozo”. Wysuszony orzech to bardzo dobra kopia prawdziwej kości słoniowej i nadal jest używany.
W latach 60. XIX wieku powstały pierwsze guziki wykonane z celuloidu, jednego z pierwszych rodzajów tworzyw sztucznych.
Przed I wojną światową większość produkcji guzików odbywała się w Europie, a konkretnie w Anglii. Po wojnie Stany Zjednoczone stały się centrum guzikarstwa aż do czasów współczesnych.
Biedniejsi ludzie też nosili guziki, ale musieli je mozolnie wyrabiać ręcznie. W Ameryce kolonialnej aż do początku XX wieku rodziny z klasy robotniczej uważały się za szczęściarzy, jeśli posiadały ręczną foremkę do guzików. Ogrzewano formę w złożu rozżarzonych węgli, a następnie wypełniano ją stopionym ołowiem lub cyną z ołowiem, które układały się w kształt guzika. Na koniec solidne, metalowe guziki pokrywano tkaniną lub innymi ozdobami. Guziki wykonane w domu można było również sprzedać, zyskując dodatkową pracę na akord.
Rewolucja przemysłowa w historii guzików
Rewolucja przemysłowa XIX wieku mocno wpłynęła na produkcję guzików, czyniąc je szerzej dostępnymi. Maszyny znacznie usprawniły produkcję guzików. Guziki stały się bardziej dostępne dzięki masowej produkcji, a różnorodność ich form i wzorów była imponująca.
Guziki były również wykonywane z muszli mięczaków, najpierw poddając je działaniu kwasu azotowego przed wycięciem i wyciśnięciem na nich wzorów. Jednak guziki nadal pozostawały środkiem mody i piękna. Na przykład francuskie i japońskie guziki ceramiczne często miały namalowane wzory i motywy w celach dekoracyjnych.
Światowe wydarzenia wpływały na trendy w projektowaniu guzików. Na przykład wraz z popularyzacją Darwina i nauki, motywy z naturą i owadami stały się inspiracją dla producentów guzików.
Wysypka patentów na guziki w tym okresie chroniła prawie każdy aspekt wytwarzania guzików, od metod produkcji guzików szklanych lub z masy perłowej po tańsze guziki druciane.
Guziki w XX wieku i dziś
W XX wieku guziki stały się przede wszystkim użytkowe, a nie ozdobne, ale w wielu zastosowaniach zostały wyparte przez zamek błyskawiczny. Guziki zaczęto wytwarzać z tworzyw sztucznych, takich jak celuloza, polistyren i żywice poliwinylowe. Projekty guzików stawały się coraz częściej abstrakcyjne lub geometryczne. Guziki stały się także nośnikiem przekazu i reklamy, często ozdabiano je logotypami firm czy organizacji.
W dzisiejszych czasach guziki stały się także popularnymi przedmiotami kolekcjonerskimi i elementem rękodzieła. Wiele osób zajmuje się zbieraniem starych guzików, a projektanci mody tworzą unikalne i oryginalne guziki, które stają się częścią ekskluzywnych kolekcji.
Obecnie guziki produkowane są masowo i wykonane zazwyczaj z tworzyw sztucznych lub żywicy. Chociaż guziki w wielu przypadkach zostały zastąpione zamkami błyskawicznymi, jednak nadal są dość powszechnym dodatkiem i sposobem zapinania odzieży.
Historia guzika jest pełna fascynujących zwrotów i zmian. Od prymitywnych guzików z kości i drewna po dzisiejsze, kolorowe, plastikowe i metalowe wersje, guziki odgrywały ważną rolę w modzie, kulturze i historii ludzkości. Niezależnie od tego, czy są używane do zapinania płaszczy, dekoracji ubrań czy jako element wojskowych mundurów, guziki pozostają nieodzownym elementem naszego życia codziennego.
***
Zastanawialiście się kiedyś, dlaczego męskie marynarki mają naszyte na rękawach "bezużyteczne" guziki? Niektórzy twierdzą, że służą tylko do dekoracji, ale istnieje również historia, że król Prus Fryderyk Wielki zapoczątkował tę praktykę w XVIII wieku. Plotka głosi, że po rewizji swoich żołnierzy kazał naszyć guziki na rękawy ich płaszczy, aby zniechęcić ich do wycierania w nie nosa.
Obraz w nagłówku: Dietmar Rabich / Wikimedia Commons / “Knöpfe -- 2018 -- 0501” / CC BY-SA 4.0
0 Komentarze