'Pierzyna, łacina, dziecina'. O trzech regimentarzach, którzy Polskę zhańbili

Kozacy na czele z Bohdanem Chmielnickim w czasie powstania na Ukrainie szydzili z polskich regimentarzy mówiąc o nich: "Pierzyna, Łacina i Dziecina". Kim byli owi regimentarze i dlaczego kojarzyli się z... pierzyną, łaciną oraz dzieciną?

Sejm konwokacyjny i trzej regimentarze

W lipcu 1648 roku na tle powstania Chmielnickiego trwa sejm konwokacyjny zwołany przez prymasa Macieja Łubieńskiego. Ten sędziwy już prymas przejął władzę jako interrex po śmierci króla Władysława IV. Faktyczną władzę sprawuje jednak kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński. Jest to pierwszy sejm po nastaniu bezkrólewia i poprzedza wolną elekcję. Głównym celem sejmu konwokacyjnego jest ustalenie kandydatów do władzy, a także czasu i miejsca elekcji. Na sejmie konwokacyjnym zostają również zatwierdzeni trzej regimentarze, którzy będą dowodzić wojskiem koronnym. Są to:

• wojewoda sandomierski książę Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski

Portret Władysława Dominika Zasławskiego-Ostrogskiego pędzla Bartłomieja Strobela
domena publiczna

• podczaszy koronny Mikołaj Ostroróg

Portret Mikołaja Ostroroga
domena publiczna

• chorąży koronny Aleksander Koniecpolski.

Wszyscy bez większego doświadczenia wojskowego.

Pierzyna, Łacina, Dziecina i klęska pod Piławcami

Regimentarze staną na czele wojska w zastępstwie obu hetmanów koronnych (Mikołaja Potockiego i Marcina Kalinowskiego) wziętych przez Tatarów do niewoli pod Korsuniem w maju 1648 roku po próbie stłumienia powstania Chmielnickiego. O ich wyborze w głównej mierze decydują motywy polityczne, a nie względy merytoryczne czy wojskowe. Główne znaczenie ma przede wszystkim niechęć kanclerza Jerzego Ossolińskiego do Jeremiego Wiśniowieckiego, który przez wielu uważany jest za najlepszego kandydata do regimentarstwa.

Od samego początku powołanie aż trzech równych względem siebie dowódców nie rokuje na sprawne prowadzenie jakichkolwiek działań wojennych. W dodatku wodzom przydzielono 32 komisarzy wojennych mających służyć im radą. Tak rozbudowane dowództwo okaże się całkowicie niewydolne na polu bitwy. Bohdan Chmielnicki o trzech regimentarzach powie:

"pierzyna, łacina, dziecina".

„Pierzyna” odnosi się do zamiłowania do wszelkich wygód i mało lotnego umysłu Władysława Dominika Zasławskiego, który w momencie nominacji nie posiada żadnego doświadczenia wojskowego. Słynie jedynie z wydawania bardzo kosztownych uczt.

„Łacina” dotyczy wysokiego wykształcenia (studia w Padwie) i zamiłowań pisarskich oraz oratorskich Mikołaja Ostroroga.

 

„Dziecina” odzwierciedla zaś młody, jak na wodza, wiek (28 lat) Aleksandra Koniecpolskiego, a także jego brak autorytetu wśród dowódców, żołnierzy i szlachty.

Jerzy Ossoliński zdaje sobie sprawę z braku doświadczenia regimentarzy, ale taki stan rzeczy mu sprzyja. Nie chce on wykończyć Kozaków, a jedynie trzymać z daleka i negocjować, ponieważ mieli być jeszcze potrzebni podczas planowanej wojny z Turcją.

Gdy jednak do Chmielnickiego powrócą Tatarzy, we wrześniu 1648 roku dojdzie do bitwy pod Piławcami. Po świetnym początku, w polskim obozie wybuchnie przesadzona panika na wieść o nadejściu ordy (a przybyło jedynie ok. 4 tysięcy Tatarów pod dowództwem Krym Gireja). Regimentarze, a z nimi całe wojsko, uciekną w popłochu, zostawiając tabory i broń. Łupem Kozaków i Tatarów padnie cały obóz, a klęska wojsk polskich pod Piławcami zostanie określona "hańbą plugawiecką". Chmielnicki ruszy dalej i dotrze aż do Zamościa, skąd wyśle list na sejm elekcyjny, opowiadając się za Janem Kazimierzem i wróci na Ukrainę.

Bibliografia

• Biernacki W., Żółte Wody - Korsuń 1648, Bellona, 2004
• Wilamowski M., Wnęk K., Zyblikiewicz L. A., Leksykon Polskich Powiedzeń Historycznych, Znak, 1999

Obraz w nagłówku: "Bohdan Chmielnicki"; Wikimedia Commons

Co o tym myślisz? Zostaw reakcję i komentarz.