James Naismith i kosze na brzoskwinie, czyli krótka historia koszykówki

Historia koszykówki ma swój początek w starożytności. Pierwsze gry w rodzaju koszykówki mogły być rozgrywane już przez wczesnych Olmeków ze starożytnego Meksyku. Kultury Azteków i Majów również prowadziły grę podobną do koszykówki, tyle że zamiast gumowej piłki używali czaszek podbitych wrogów. Historia koszykówki, jaką znamy dzisiaj, rozpoczęła się zimą 1891 roku. Wtedy nauczyciel wychowania fizycznego w Young Men’s Christian Association (YMCA) College w Springfield w stanie Massachusetts, 31–letni James Naismith, do dolnego szczebla balkonów w sali gimnastycznej przybił kosze na brzoskwinie, wziął futbolówkę i określił zasady gry, która stanie się sportem z miliardem wielbicieli na całym świecie: koszykówki.

Krótka historia koszykówki - początek

Zimą 1891 roku James Naismith, nauczyciel wychowania fizycznego, został poproszony przez swojego przełożonego, dr Luthera H. Gulicka, o opracowanie w ciągu dwóch tygodni gry halowej, która pomoże uczniom utrzymać kondycję w czasie zimy. Jego pierwszym zamiarem było przeniesienie gier, takich jak piłka nożna i lacrosse do pomieszczeń wewnątrz budynku. Po krótkich eksperymentach uznał te gry za zbyt fizyczne i niewygodne. Następnie Naismith zwrócił się do szkolnego woźnego, Popa Stebbinsona, z prośbą o dostarczenie dwóch kwadratowych pudeł, aby wykorzystać je jako bramki. Zamiast tego woźny wrócił z dwoma koszami na brzoskwinie. Naismith przymocował kosze do najniższej poręczy balkonów sali gimnastycznej, po jednym z każdej strony. Najniższa poręcz balkonu znajdowała się na wysokości ok. 3 metrów. Uczniowie utworzyli dwa 9-osobowe zespoły i rywalizowali o wrzucenie piłki do kosza drużyny przeciwnej. Wyznaczono również osobę, która miała za zadanie przy pomocy drabiny wyciągać piłkę z kosza. Pierwszy mecz koszykówki, rozegrany 21 grudnia 1891 roku, zakończył się wynikiem 1-0, a pierwszy w historii punkt zdobył William Chase. Dzień ten uważany jest za datę powstania koszykówki. To właśnie podczas tej gry ktoś zasugerował nazwę dla tego nowego sportu: Basket Ball. Początkowo kosze miały pełne dno, a piłkę trzeba było wydobywać za pomocą drabiny. Później wywiercono mały otwór w dnie kosza i używano kija do wypchnięcia piłki.

Tak to wydarzenie po latach wspominał James Naismith:

 „W klasie było 18 uczniów. Wybrałem dwóch kapitanów i kazałem im wybrać strony. W każdej drużynie było trzech napastników, trzech środkowych i trzech obrońców. Wybrałem dwóch środkowych mężczyzn do skoku, a następnie rzuciłem piłkę między nich. To był początek pierwszego meczu koszykówki i koniec kłopotów z tą klasą.”

Pomysłodawca koszykówki James Naismith z koszem na brzoskwinie
i piłką do piłki nożnej

Pierwsze zasady gry w koszykówkę

Dla nowej gry Naismith opracował 13 zasad, które spisała sekretarka, pani Lyons.

13 oryginalnych zasad koszykówki:

1. Piłkę można rzucić w każdym kierunku jedną lub obiema rękami.
2. Piłkę można odbić w każdym kierunku jedną lub obiema rękami (nigdy pięścią).
3. Zawodnik nie może biec z piłką. Gracz musi rzucić piłkę z miejsca, w którym ją złapie.
4. Piłka musi być trzymana w dłoniach lub między nimi; ramiona i reszta ciała nie mogą być używane do trzymania piłki.
5. Zabronione jest trzymanie, popychanie, podtykanie lub uderzanie w jakikolwiek sposób przeciwnika; pierwsze naruszenie tej zasady przez dowolnego zawodnika liczy się jako faul, drugie dyskwalifikuje go do czasu zdobycia kolejnego punktu, a jeżeli istniał wyraźny zamiar zranienia tej osoby, dyskwalifikacja obowiązuje do końca meczu.
6. Faulem jest uderzenie pięścią w piłkę.
7. Jeżeli którakolwiek ze stron popełni trzy kolejne faule, liczy się punkt dla przeciwników.
8. Punkt jest zdobyty, gdy piłka rzucona lub odbita o boisko wpadnie do kosza i pozostanie w nim.
9. Gdy piłka wychodzi poza boisko, osoba, która jako pierwsza ją dotknie, powinna wrzucić ją na pole gry. W przypadku sporu sędzia rzuca piłkę na boisko. Wyrzut z autu trwa pięć sekund; jeśli piłka zostanie przytrzymana dłużej, trafia do przeciwnika. Jeżeli którakolwiek ze stron nadal opóźnia grę, sędzia ogłasza faul.
10. Sędzia odnotowuje faule oraz informuje o popełnieniu trzech kolejnych fauli. Ma prawo do dyskwalifikacji zgodnie z Regułą 5.
11. Sędzia decyduje kiedy piłka jest w grze, w granicach boiska, do której strony należy i przestrzega czasu. Decyduje, kiedy punkt zostaje zdobyty i ewidencjonuje punkty wraz z innymi obowiązkami, które zwykle wykonuje sędzia.
12. Czas meczu wynosi dwie 15-minutowe połowy, z pięciominutową przerwą pomiędzy nimi.
13. Strona, która w tym czasie zdobędzie najwięcej punktów zostaje ogłoszona zwycięzcą. W przypadku remisu gra może, za zgodą kapitanów, być kontynuowana do czasu zdobycia kolejnego punktu.

Ilustracja wykonana przez Jamesa Naismitha, opisująca zasady gry w koszykówkę

Ten twór Jamesa Naismitha wyglądałby obco dla dzisiejszych fanów koszykówki. Po pierwsze, aby zmniejszyć ryzyko kontuzji, zawodnicy nie mogli biegać z piłką, ani jej kozłować, a drużyna liczyła 9 zawodników. Oryginalna gra była bardziej zbliżona do Ultimate Frisbee niż do dynamicznego spektaklu, jakim jest współczesna koszykówka.

Pierwsze mecze koszykówki

Pierwsza publiczna gra w koszykówkę została rozegrana w YMCA College 12 marca 1892 roku. Nauczyciele grali przeciwko uczniom. Około 200 widzów przybyło, aby zobaczyć ten nowy sport. Uczniowie pokonali nauczycieli 5-1. Po tym meczu widzowie zaczęli regularnie oglądać mecze rozgrywane w YMCA College. Koszykówka zaczęła rozprzestrzeniać się jak pożar, skacząc z miasta do miasta, z college'u do college'u i od stanu do stanu. W 1893 roku, niecałe dwa lata po wynalezieniu tego sportu, zorganizowano pierwszy mecz poza Ameryką Północną, a dokładnie we Francji. W następnych dziesięcioleciach armia amerykańska odegrała kluczową rolę w rozpowszechnianiu koszykówki, gdy wędrowała po całym świecie. W 1894 roku piłka została zastąpiona specjalną piłką zaprojektowaną przez Naismitha. 

Pierwszy międzyuczelniany mecz w historii koszykówki odbył się między Hamline College a Minnesota School of Agriculture 9 lutego 1895 roku, a pierwsza gra w koszykówkę uniwersytecką, która zawierała współczesne ograniczenia do pięciu zawodników odbyła się między University of Iowa a University of Chicago 18 stycznia 1896 roku (Chicago pokonało Iowa 15-12). Pięcioosobowe zespoły stały się standardem rok później. W 1896 roku Uniwersytet Stanforda pokonał Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley w pierwszym międzyuczelnianym meczu kobiet.

Sala gimnastyczna w Springfield; tutaj rozgrywano pierwsze mecze koszykówki

7 listopada 1896 roku rozegrano pierwszy profesjonalny mecz koszykówki pomiędzy Trenton YMCA i Brooklyn YMCA, a za wstęp na mecz pobierano opłatę. Każdy gracz otrzymał 15 dolarów, z wyjątkiem Freda Coopera, który otrzymał 16 dolarów i został pierwszym najlepiej opłacanym graczem. Trenton pokonał Brooklyn 15-1.

Pierwsze profesjonalne ligi koszykarskie

Pierwsza profesjonalna liga, National Basketball League, została utworzona w 1898 roku, aby chronić graczy przed wyzyskiem i promować mniej brutalny sposób gry. Utworzyło ją sześć drużyn z Filadelfii i New Jersey: New York Wanderers, Trenton Nationals (pierwsi mistrzowie NBL), Millville Glass Blowers, Bristol Pile Drivers, Camden Skeeters i Pennsylvania Bicycle Club. Ta liga istniała tylko przez pięć lat, a jej upadek zrodził wiele luźno zorganizowanych lig w północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych. Większość wczesnych lig koszykarskich nigdy nie trwała dłużej niż kilka tygodni. W 1902 roku New England Basketball League zyskała ogromny wzrost popularności w kraju, kiedy pozwoliła Afroamerykaninowi o nazwisku Harry "Bucky" Lew dołączyć do ligi. Dołączył on do profesjonalnego klubu Pawtucketville Athletic Club. Dynamiczny styl i wdzięk Harry'ego Lewa sprawiły, że stał się ulubieńcem fanów i kontynuował karierę koszykarza do 1926 roku, oficjalnie przechodząc na emeryturę w wieku 42 lat.

Nie wszystkie drużyny były zrzeszone w profesjonalnych ligach. Niektóre zespoły, nazywane Barnstormers, pozostały niezależne i podróżowały po kraju grając z lokalnymi zespołami za pieniądze. Najbardziej znani byli: Original Celtics, SPHA, Buffalo Germans, New York Renaissance Five i najsłynniejsza ze wszystkich drużyn Barnstorming, a także jedyny zespół, który istnieje do dziś — Harlem Globetrotters (założony w 1926 roku).

Drużyna Harlem Globetrotters przed swoim pierwszym meczem, 7 stycznia 1927 roku

www.harlemglobetrotters.com

Historia koszykówki na olimpiadzie i arenie międzynarodowej

Wraz ze wzrostem popularności tego sportu, zyskał on uwagę Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego i został przedstawiony na Igrzyskach Olimpijskich w St. Louis w 1904 roku jako wydarzenie demonstracyjne. Pierwsze duże zmiany w historii koszykówki miały miejsce w 1906 roku, kiedy przeniesiono linię rzutów wolnych oraz zmieniono kolor piłki do koszykówki z białego na żółty, aby była bardziej widoczna na boisku. Wprowadzono również metalowe obręcze, siatki i tablice.

W 1909 roku w Sankt Petersburgu odbył się inauguracyjny mecz międzynarodowy, w którym miejscowy zespół Mayak Sankt Petersburg pokonał amerykańską drużynę YMCA. W 1932 roku w Genewie została utworzona Międzynarodowa Federacja Koszykówki (Fédération Internationale de Basketball Amateur, FIBA) przez: Argentynę, Czechosłowację, Grecję, Włochy, Łotwę, Portugalię, Rumunię i Szwajcarię. Jej wysiłki odegrały zasadniczą rolę we włączeniu koszykówki do igrzysk olimpijskich w Berlinie w 1936 roku. Mecze były rozgrywane na boisku zewnętrznym, którym był kort do tenisa ziemnego. Reprezentacja Stanów Zjednoczonych zdobyła pierwszy złoty medal olimpijski w koszykówce pokonując w meczu finałowym Kanadę 19:8. Finał rozgrywany był w bardzo trudnych warunkach pogodowych. Padał deszcz i błotniste boisko bardzo utrudniało kozłowanie piłki. W meczu o brąz Polska przegrała z Meksykiem 12:26. Medale wręczył James Naismith. Koszykówka kobiet nie była zaliczana do konkurencji medalowych aż do igrzysk w Montrealu w 1976 roku. 

Powstanie NBA

6 czerwca 1946 roku w Nowym Jorku założono Basketball Association of America (BAA), która po połączeniu z konkurencyjną National Basketball League w 1949 roku, stała się znana jako National Basketball Association (NBA). Reszta, jak mówią, jest historią. W ten sposób gra zaczynająca od koszyków na brzoskwinie w Springfield, stała się światowym fenomenem. 

W 1979 roku dodano linię rzutów za trzy punkty, a dwa lata później wprowadzono czas wymuszający oddanie rzutu. Była to jedna z najpopularniejszych zmian w historii koszykówki, ponieważ pomogła przyspieszyć grę.

***

James Naismith spędził dekadę jako trener koszykarskiej drużyny University of Kansas, przegrywając większość meczów. W 1959 roku, 20 lat po jego śmierci, otwarto galerię sław Naismith Memorial Basketball Hall of Fame w Springfield w stanie Massachusetts, niedaleko miejsca, w którym przybił pierwsze kosze na brzoskwinie. Na jej listach znajdują się nazwiska świetnych zawodników, trenerów, sędziów oraz osób, które w znacznym stopniu przyczyniły się do rozwoju gry. Oryginalny maszynopis z zapisanymi 13 zasadami koszykówki wymyślonymi przez Jamesa Naismitha został sprzedany w 2010 roku na aukcji w Nowym Jorku za 4,3 miliona dolarów. Jest to najwyższa kwota, jaką zapłacono za pamiątkę w historii sportu.

Oryginalne 13 zasad gry w koszykówkę Jamesa Naismitha