Krótka historia czekolady

Historia czekolady ma swój początek u starożytnych Olmeków, a dzisiejsza czekolada ma niewiele wspólnego z czekoladą z dalekiej przeszłości. Przez znaczną część swojej historii czekolada była cenionym i pożądanym, ale gorzkim napojem, a nie słodkim smakołykiem do gryzienia. Słowo „chocolate” (czekolada) wywodzi się z azteckiego słowa „xocolatl”, czyli nazwy gorzkiego napoju z ziaren kakaowca. W ten sposób konsumowano czekoladę, dopóki hiszpańscy konkwistadorzy nie przybyli do Ameryki Środkowej. Oto krótka historia czekolady.

Krótka historia czekolady - Olmekowie

Wielu współczesnych historyków szacuje, że czekolada istnieje od około 2 tys. lat, ale ostatnie badania sugerują, że może być jeszcze starsza. W książce „Prawdziwa historia czekolady” autorzy Sophie i Michael Coe twierdzą, że najwcześniejsze dowody na temat konsumpcji czekolady sięgają trzech, a nawet czterech tysiącleci wstecz, do prekolumbijskich kultur Mezoameryki, takich jak Olmekowie (zamieszkiwali tereny dzisiejszego Meksyku).

Nie jest jasne, kiedy zaczęto wykorzystywać kakao. Starożytne garnki i naczynia Olmeków z około 1500 roku p.n.e. zostały odkryte ze śladami teobrominy, związku pobudzającego znajdującego się w czekoladzie i herbacie. Uważa się, że Olmekowie używali kakao przy sporządzaniu ceremonialnych napojów. Ponieważ jednak nie mieli pisanej historii, opinie różnią się, czy w swoich miksturach wykorzystywali ziarna kakaowca, czy tylko miąższ ze strąków kakaowca.

Czekolada Majów

Olmekowie przekazali posiadaną wiedzę o kakao Majom z Ameryki Środkowej, którzy nie ograniczali się tylko do spożycia czekolady, ale także ją czcili. Pisemna historia Majów wspomina, że napoje czekoladowe były używane podczas uroczystości i przy finalizowaniu istotnych transakcji. Wczesne zapisy dotyczące małżeństw Majów wskazują, że panna młoda musiała przygotować najwyższej jakości pienisty napój czekoladowy, aby udowodnić, że będzie dobrą żoną.

Pomimo znaczenia czekolady w kulturze Majów, nie była ona zarezerwowana dla bogatych i potężnych, ale była łatwo dostępna dla prawie wszystkich. W wielu domach Majów czekolada była spożywana przy każdym posiłku. Czekolada Majów była gęstym i spienionym napojem, często połączonym z papryczkami chili, kukurydzą, miodem lub wodą. To była dawna wersja tego, co dzisiaj znamy jako napój czekoladowy.

Ziarno kakaowca jako waluta

Aztekowie przenieśli ekscytację czekoladą na jeszcze wyższy szczebel. Wierzyli, że kakao zostało im podarowane przez bogów. Tak samo jak Majowie delektowali się kofeiną z zimnych lub podgrzanych napojów czekoladowych z przyprawami w ozdobionych naczyniach. Ziaren kakaowca używali również jako waluty do kupna żywności i innych towarów. Na azteckich targach za jedno ziarno kakaowca można było kupić pomidora, za 30 ziaren królika, a za 200 ziaren indyka. W kulturze Azteków ziarna kakaowca uważane były za cenniejsze niż złoto. Czasami robiono podróbki, wydrążając wnętrze prawdziwych ziaren i wypełniając je piaskiem lub gliną.

Aztecka czekolada, czyli xocolatl, była głównie ekstrawagancją klasy wyższej, chociaż klasy niższe cieszyły się nią od czasu do czasu na weselach lub innych uroczystościach. Wierzono, że xocolatl posiada właściwości lecznicze i magiczne. Prawdopodobnie najbardziej znanym wielbicielem azteckiej czekolady był wszechmocny władca Azteków Montezuma II, który podobno codziennie wypijał dzbany czekolady dla energii i jako afrodyzjak, a także  rezerwował część ziaren kakaowca dla wojska.

Napój czekoladowy Azteków, czyli "xocolatl"
domena publiczna

Hiszpańska gorąca czekolada

Istnieją sprzeczne doniesienia o tym, kiedy czekolada dotarła do Europy, chociaż uzgodniono, że najwcześniej dotarła do Hiszpanii. Jedna z historii mówi, że Krzysztof Kolumb odkrył ziarna kakaowca po przejęciu statku handlowego podczas podróży do Ameryki i przywiózł je z powrotem do Hiszpanii w 1502 roku.

Inna opowieść mówi, że hiszpański konkwistador Hernan Cortes został poczęstowany gorzkim napojem czekoladowym przez Azteków. Po powrocie do Hiszpanii z ziarnami kakaowca zachował swoją wiedzę na temat czekolady w pilnie strzeżonej tajemnicy.

Trzecia historia mówi, że dominikanie, którzy przedstawili Majów hiszpańskiemu królowi Filipowi II w 1544 roku, przynieśli również w prezencie ziarna kakaowca.

Hernan Cortes podczas rytuału picia czekolady
medium.com

Bez względu na to, w jaki sposób czekolada dotarła do Hiszpanii, była uwielbiana na hiszpańskim dworze, a Hiszpania zaczęła importować ziarna kakaowca w 1585 roku. Hiszpanom przez 100 lat udawało się utrzymać przepis na czekoladę w sekrecie. Mania na czekoladę na dobre rozprzestrzeniła się w całej Europie, gdy inne europejskie kraje, jak Włochy, Francja i Anglia, odwiedziły Amerykę Środkową, poznały kakao i sprowadziły ziarna kakaowca.

Wraz z dużym popytem na czekoladę pojawiły się plantacje kakaowca, na których pracowały tysiące niewolników. Jednak podniebienia Europejczyków nie były do końca zadowolone z tradycyjnej receptury azteckiego napoju czekoladowego. Stworzyli własne odmiany gorącej czekolady z cukrem trzcinowym, cynamonem i innymi popularnymi przyprawami i aromatami. Wkrótce w Londynie, Amsterdamie i innych europejskich miastach pojawiły się modne domy czekolady dla zamożnych.

Czekolada w amerykańskich koloniach

Czekolada przybyła na Florydę hiszpańskim statkiem w 1641 roku. Uważa się, że pierwszy amerykański dom czekolady został otwarty w Bostonie w 1682 roku. Benjamin Franklin sprzedawał czekoladę wraz z artykułami papierniczymi i Biblią w swojej drukarni w Filadelfii.

Do 1773 roku ziarna kakaowca były głównym towarem importowanym do amerykańskich kolonii, a czekoladą cieszyli się ludzie wszystkich klas. Podczas wojny o niepodległość czekolada była dostarczana wojsku jako racje żywnościowe, a czasami wręczana żołnierzom jako zapłata zamiast pieniędzy (czekolada była również dostarczana jako racja żywnościowa żołnierzom podczas II wojny światowej).

Proszek kakaowy

Kiedy czekolada po raz pierwszy pojawiła się na scenie w Europie, była luksusem, z którego mogli korzystać tylko bogaci. Ale w 1828 roku holenderski chemik Coenraad Johannes van Houten odkrył sposób na traktowanie ziaren kakaowca solami alkalicznymi, aby uzyskać sproszkowaną czekoladę, którą łatwiej było wymieszać z wodą. Proces ten stał się znany jako „przetwarzanie holenderskie”, a produkowana czekolada nazywana była proszkiem kakaowym lub „holenderskim kakao”.

Doprowadziło to do powstania w niedługim czasie stałej formy czekolady. Van Houten podobno również wynalazł prasę do kakao, chociaż niektóre źródła mówią, że wynalazł ją jego ojciec. Prasa do kakao oddzielała masło kakaowe od prażonych ziaren kakaowych, aby w tani i łatwy sposób wyprodukować proszek kakaowy, który był używany do tworzenia szerokiej gamy pysznych wyrobów czekoladowych. Zarówno „przetwarzanie holenderskie”, jak i prasa do kakao sprawiły, że czekolada stała się dostępna dla każdego. Otworzyło to również drzwi do masowej produkcji czekoladowych wyrobów oraz nowy rozdział w historii czekolady.

Coenraad Johannes van Houten
domena publiczna

Pierwsza tabliczka czekolady

Przez większą część swojej historii czekolada była spożywana jako napój, do którego najczęściej zamiast wody dodawano mleko. W 1847 roku firma J. S. Fry & Sons z Bristolu w Anglii stworzyła pierwszą masowo produkowaną tabliczkę czekolady. Joseph Fry dodał roztopione masło kakaowe do holenderskiego kakao, co zamieniło je w dającą się formować pastę czekoladową. Masowa produkcja tabliczek czekolady ruszyła w 1866 roku.

Reklama czekolady Fry's
Kim Traynor - Own work, CC BY-SA 3.0

W 1868 roku mała firma Cadbury zaczęła sprzedawać w Anglii pudełka z czekoladowymi cukierkami - pierwsze bombonierki. Szwajcarski czekoladnik Daniel Peter dodał suszone mleko w proszku do czekolady w 1876 roku i stworzył mleczną czekoladę. Ale dopiero kilka lat później rozpoczął współpracę ze swoim przyjacielem Henri Nestle i wprowadzili mleczną czekoladę do masowej produkcji.

W 1879 roku inny szwajcarski cukiernik, Rudolf Lindt, wynalazł konszę, która mieszała i napowietrzała czekoladę, nadając jej gładką, rozpływającą się w ustach konsystencję, która dobrze komponowała się z innymi składnikami.

Maszyna do konszowania - wynalazek Rudolfa Lindta
lindt.pl

Masowa konsumpcja czekolady dotarła do Stanów Zjednoczonych pod koniec XIX wieku, kiedy Milton S. Hershey zaczął sprzedawać karmelki w czekoladzie. Następnie opracował własną formułę mlecznej czekolady, kupił wyposażenie fabryki czekolady i wprowadził masowo produkowane batony i inne kształty, takie jak wytwarzane od 1907 roku słynne "pocałunki Hersheya".

W 1923 roku Franklin i Ethel Mars, założyciele firmy Mars, opracowali batonik Milky Way, umieszczając nugat w batonie czekoladowym. Pięć lat później Harry Burnett Reese, były pracownik Hershey, wprowadził czekoladowe kubeczki wypełnione masłem orzechowym, które później stały się częścią marki Hershey. Baton Snickers został stworzony przez Franklina Marsa w 1930 roku i został nazwany na cześć ulubionego konia Ethel.

W latach 30. XX wieku szwajcarscy lekarze próbowali zachęcić hospitalizowane dzieci do picia mleka wzbogaconego w witaminy. Dodając do niego masło kakaowe, przypadkowo wynaleźli białą czekoladę. Od razu stała się hitem i odniosła komercyjny sukces po II wojnie światowej. Biała czekolada jest droższa w produkcji niż ciemna czekolada, ponieważ zawiera więcej masła kakaowego. W rzeczywistości biała czekolada w ogóle nie zawiera proszku kakaowego i np. w Stanach Zjednoczonych zabroniono nazywania jej „czekoladą”.

Czekolada w Polsce

Czekolada do Polski trafiła z Europy Zachodniej. Jan III Sobieski wspominał o czekoladzie w jednym z listów do Marysieńki z 1665 roku, pisząc o niej „ciokolata”. Wielkim miłośnikiem czekolady był król August II Mocny, za czasów którego w 1724 roku powstała w Warszawie pierwsza kawiarnia. To on prawdopodobnie wypromował zwyczaj picia czekolady w Polsce.

Zamiłowanie do tych słodyczy przetrwało na polskim dworze do ostatniego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który po trzecim rozbiorze Polski uciekając w pośpiechu z Wawelu zostawił na zamku nadgryzioną tabliczkę czekolady. Tabliczka została znaleziona przez zarządcę zamku i można ją zobaczyć w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Tabliczka czekolady z czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
muzea.malopolska.pl

W 1851 roku Karol Wedel w Warszawie przy ul. Miodowej 12 otworzył własny sklep, przy którym funkcjonowała parowa fabryka czekolady. Karol Wedel podarował fabrykę swojemu synowi Emilowi jako prezent ślubny. Fabryka czekolady została przeniesiona na ul. Szpitalną, gdzie obecnie znajduje się sklep oraz pijalnia czekolady. Kiedy na rynku pojawiły się podróbki, stworzono dobrze znany logotyp, który zawiera inicjały Emila Wedla. Ogromny wkład w historię polskiej czekolady miał również Adam Piasecki zwany „Królem Czekolady”. W 1910 roku założył on w Krakowie fabrykę czekolady „Wawel”.

Historia czekolady jest fascynującym przykładem jak smak i przysmak ewoluują w odpowiedzi na zmieniające się preferencje konsumentów, technologiczne osiągnięcia i rozwijające się kultury. Od gorzkiej mikstury Majańskiej do wyszukanych pralin i czekoladowych deserów, ta historia jest pełna smaków i zapachów, które pozostawiają nas w zachwycie i nieustannie ewoluują, by nadal cieszyć nasze podniebienia.

***

Napoleon Bonaparte mawiał, że „wojsko maszeruje brzuchem” i na swoje kampanie wojskowe zabierał mnóstwo czekolady.

Zdjęcie w nagłówku: Dietmar Rabich / Wikimedia Commons / “Brügge (B), Schokolade -- 2018 -- 8470” / CC BY-SA 4.0

Co o tym myślisz? Zostaw reakcję i komentarz.